Trẩu là loại cây bản địa phát triển trong tự nhiên, có giá trị kinh tế cao nên được bà con đồng bào ví như “lộc rừng” mỗi mùa thu hoạch quả. Nhận thấy những giá trị vượt trội mà cây trẩu mang lại, gần đây nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số ở huyện Hương Hóa và Đa Krông ( tỉnh Quảng Trị) đã đưa cây trẩu về vườn nhà trồng. “Bén duyên” với vườn nhà, phát triển tốt đã mở ra niềm hi vọng trở thành cây xóa đói giảm nghèo.
Loại cây góp phần đẩy đói nghèo ở vùng cao
Hiện nay ở hai huyện vùng cao Hướng Hóa và Đakrông còn rất nhiều diện tích có thể chuyển sang trồng cây trẩu lấy dầu. Đặc biệt là diện tích ở trên đồi cao không phù hợp với các loại cây trồng truyền thống như cà phê, sắn…, việc chuyển đổi sang trồng cây trẩu lấy dầu là hướng đi giúp hàng ngàn hộ đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) thoát nghèo bền vững.
Trẩu là cây trồng bản địa, mọc phân tán trong rừng. Vào mùa thu hoạch quả, người dân địa phương thường đi khai thác tự phát mang về bán cho tư thương. Nếu chịu khó thu hái, mỗi người có thể đạt thu nhập từ 300.000 – 500.000 đồng/ngày. Nhu cầu của thị trường ngày càng cao, thế nhưng quả trẩu trong tự nhiên ngày càng khan hiếm. Trước sự khan hiếm của loại quả này, năm 2019, ông Hồ Văn Thơn tại thôn Mã Lai Phun (xã Hướng Phùng, huyện Hương Hóa) được Ủy ban Y tế Hà Lan – Việt Nam (MCNV) hỗ trợ chuyển đổi 4ha cà phê kém hiệu quả sang trồng cây trẩu lấy dầu. Sau hơn 3 năm trồng và chăm sóc, đến nay vườn cây trẩu lấy dầu của gia đình ông Thơn đã bắt đầy cho quả bói.
Trẩu là loại cây phát triển trong tự nhiên có nhiều giá trị kinh tế
“Tôi là người dân tộc Bru Vân Kiều, lâu nay sống bằng các sản vật ở rừng. Ngày trước cứ đến mùa trẩu là chúng tôi lại vào rừng hái và bán cho thương lái, người dân khai thác trong rừng được bao nhiêu thì thương lái thu mua bấy nhiêu. Nay cây cà phê già cỗi, cây bời lời xuống giá nên khi được hỗ trợ, gia đình tôi đã trồng 4ha cây trẩu. Nếu cây trẩu có giá trị bền vững, gia đình tôi sẽ chuyển 2ha còn lại sang trồng cây trẩu lấy dầu”, ông Thơn cho hay.
Không chỉ ông Thơm, tại xã Hướng Phùng (Hướng Hóa, Quảng Trị) hiện có rất nhiều gia đình người đồng bào DTTS trồng trẩu để lấy dầu. Là một trong những hộ gia đình đem cây trầu về vườn nhà để trồng, anh Hồ Văn Tĩnh (trú tại xã Hướng Sơn, huyện Hương Hóa) chia sẻ: “Trong mấy năm gần đây, hạt trẩu tươi có giá bình quân khoảng 8.000 – 10.000 đồng/kg. Nếu chịu khó thu hái, mỗi người có thể đạt thu nhập từ 300.000 – 500.000 đồng/ngày, còn hạt trẩu đã phơi khô thì có giá cao hơn gần gấp đôi. Ước tính, mỗi héc ta trẩu nếu được trồng và chăm sóc tốt, sau 4 năm cho sản lượng 3-4 tấn hạt khô, đem lại giá trị kinh tế 30-40 triệu đồng/năm”.
Theo thống kê, tại hai huyện Hướng Hóa và Đakrông (Quảng Trị) hiện có gần 2.950 ha rừng trẩu, trong đó, khoảng 2.690 ha là rừng trồng tập trung, còn lại là trồng phân tán. Gần 98% diện tích rừng trẩu đã cho thu hoạch, nhiều diện tích cho năng suất cao, ổn định. Sản phẩm từ cây trẩu được tiêu thụ trên thị trường chủ yếu là hạt trẩu, với tổng sản lượng khoảng 1.000 tấn/năm, phần lớn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.
Trên 16 tỷ đồng đầu tư vùng trẩu nguyên liệu
UBND tỉnh Quảng Trị vừa ban hành kế hoạch phát triển sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ dầu trẩu trên địa bàn, giai đoạn 2023 – 2026 và định hướng đến năm 2030.
Theo kế hoạch, giai đoạn 2023 – 2026, tỉnh Quảng Trị sẽ đầu tư 16,26 tỷ đồng để phát triển các vùng trồng trẩu tập trung tại các huyện Hướng Hóa và Đakrông. Trong đó, kinh phí từ ngân sách và các chương trình, dự án 13,53 tỷ đồng, nguồn vốn huy động 2,73 tỷ đồng.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát riển nông thôn Nguyễn Phú Quốc thông tin, mục tiêu của Quảng Trị là phát triển cây trẩu theo hướng ổn định, lâu dài, hình thành vùng sản xuất nguyên liệu hàng hóa tập trung, quy mô lớn gắn với nhà máy chế biến và thị trường tiêu thụ dầu lâu dài. Theo khảo sát, hiện nay ở hai huyện vùng cao Hướng Hóa và Đa Krông còn rất nhiều diện tích có thể chuyển sang trồng cây trẩu lấy dầu. Đặc biệt là diện tích ở trên đồi cao không phù hợp với các loại cây trồng truyền thống như cà phê, sắn… Chuyển đổi diện tích này sang trồng cây trẩu lấy dầu, là hướng đi giúp hàng ngàn hộ đồng bào DTTS ở hai huyện vùng cao này thoát nghèo bền vững.
Trước đây vào mùa thu hoạch, người dân thường vào rừng hái trẩu rồi bán cho thương lái
Theo kế hoạch phát triển sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ dầu trẩu trên địa bàn huyện Hướng Hóa và Đakrông giai đoạn 2023 – 2026, định hướng đến năm 2030 của UBND tỉnh Quảng Trị đã phân chia ra từng giai đoạn.
Cụ thể, giai đoạn 2023 – 2026 sẽ bảo vệ, duy trì ổn định, nâng cao chất lượng gần 2.950 ha rừng trẩu hiện có. Tập trung chăm sóc để đạt năng suất quả từ 3 tấn quả tươi/ha trở lên; giá trị thu nhập từ rừng trẩu tăng từ 20% trở lên so với hiện tại.
Những năm tiếp theo, diện tích cây trẩu lấy quả có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đạt trên 1.000 ha. Trồng mới bình quân khoảng 500 ha/năm, trong đó tỷ lệ giống cây Trẩu được tuyển chọn, nâng cao chất lượng và kiểm soát nguồn gốc đạt từ 50% trở lên. Hình thành vùng nguyên liệu tập trung khoảng 5.000 ha, hằng năm cung cấp 2.000 tấn hạt trẩu phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu. Giúp tối thiểu 1.000 hộ gia đình tham gia được tạo thêm việc làm, tăng thu nhập từ trẩu đạt tối thiểu 15% trong kinh tế hộ gia đình.
Đến năm 2030 sẽ hình thành vùng nguyên liệu tập trung khoảng 8.320 ha, hằng năm cung cấp 4.000 tấn hạt trẩu chất lượng cao, phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu. Diện tích rừng trẩu lấy quả có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đạt từ 5.000 ha trở lên. Tối thiểu có 2.000 hộ gia đình tham gia trồng và phát triển trẩu.
Theo kế hoạch, để nâng cao chất lượng các rừng trẩu và phục vụ việc trồng mới, tỉnh sẽ xây dựng các vườn ươm nhân giống cây trẩu chất lượng cao, với quy mô 500.000 cây giống/năm; lựa chọn giống cây trẩu có năng suất vượt tối thiểu 15%, chất lượng cao và hàm lượng tinh dầu vượt trội tối thiểu 5% so với đại trà. Để thực hiện kế hoạch phát triển 5 nghìn ha vùng nguyên liệu tập trung, bình quân mỗi năm, Quảng Trị sẽ trồng mới 500ha, hàng năm cung cấp 2 nghìn tấn hạt trẩu phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu.
Các cơ sở sơ chế, chế biến gắn với vùng nguyên liệu theo hướng hiện đại, công suất trung bình 500 – 1.000 tấn/năm được hình thành và xây dựng, phục vụ tiêu dùng nội địa và xuất khẩu.
Sau 3 năm trồng, vườn trẩu của ông Hồ Văn Thơn ở xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa (Quảng Trị) sinh trưởng tốt, bắt đầu cho thu hoạch bói, hứa hẹn cho sản lượng khá.
Kế hoạch này sẽ giúp tối thiểu 1 nghìn gia đình tham gia, được tạo thêm việc làm, tăng thu nhập từ trẩu đạt tối thiểu 15% trong kinh tế hộ gia đình. Việc trồng trẩu lấy dầu sẽ giải quyết việc làm ổn định theo mùa vụ cho người dân, góp phần vào công cuộc xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo và bảo đảm quốc phòng, an ninh biên giới.
Từ cây rừng trong tự nhiên, cây trẩu đã “bén duyên” với vườn nhà. Trồng cây trẩu để lấy dầu đã và đang mở ra kỳ vọng thoát nghèo cho hàng ngàn hộ gia đình DTTS ở hai huyện vùng cao Hướng Hóa và Đa Krông thoát nghèo. Đặc biệt, khi kế hoạch phát triển sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ dầu trẩu trên địa bàn bàn huyện Hướng Hóa và Đakrông giai đoạn 2023 – 2026, định hướng đến năm 2030 của UBND tỉnh Quảng Trị đi vào cuộc sống, cơ hội thoát nghèo của hàng ngàn hộ đồng bào DTTS lại càng rõ rang.
Quỳnh Chi
